Жасөспірімдерге, ата-аналарға және мұғалімдерге арналған жадынама/Памятка для подростков, родителей и педагогов

Жасөспірімдерге, ата-аналарға және мұғалімдерге арналған жадынама Қазақстан Республикасының балалар еңбегі жөніндегі заңнамасына қысқаша шолу.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 24-бабы азаматтардың еңбек бостандығына құқығын, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдау құқығын айқындайды және мәжбүрлеп жұмысқа тарту мүмкіндігін тек сот үкімі бойынша не төтенше немесе әскери жағдай жағдайында ғана шектейді. Елімізде балалар еңбегі жөніндегі ратификацияланған халықаралық конвенцияларды іске асыру үшін заңнамалық негізді айқындайтын негізгі құқықтық нормативтік актілер, ең алдымен, Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 15 мамырдағы Еңбек Кодексі және 2002 жылғы 2 тамыздағы № 345-Заң болып табылады!! "Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары туралы", сондай-ақ балалар еңбегіне қатысты белгіленген талаптарды бұзғаны үшін тиісті әкімшілік және қылмыстық жауаптылықты белгілейтін әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекс (ӘҚБтК) және Қылмыстық Кодекс (ҚК).

Еңбек кодексі еңбек қатынастарын және еңбекке тікелей байланысты өзге де қатынастарды реттейді, еңбек қатынастарының тараптары ретінде балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін заңнамалық негізді айқындайды, еңбек саласындағы құқықтар мен бостандықтардың ең төменгі кепілдіктерін, сондай-ақ балалар еңбегіне қатысты тыйымдар мен шектеулерді белгілейді. Ең алдымен, Кодексте еңбек заңнамасының қағидаттарының бірі – кемсітушілікке, мәжбүрлі еңбекке және балалар еңбегінің ең нашар түрлеріне тыйым салу қағидаты ретінде белгіленгенін атап өткен жөн. Екінші жағынан, ст. Еңбек кодексінің 25-і осы Заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, еңбек шартын жасасу кезінде, оның ішінде кәмелетке толмағандар өлшемі бойынша теңдік пен мүмкіндіктерді бұзуға тыйым салады.

Жалпы жағдайда жұмысқа орналасудың ең төменгі жасы Еңбек кодексінде анықталған-16 жас. Алайда, ата-анасының, қамқоршысының немесе асырап алушысының біреуінің жазбаша келісімімен еңбек шарты 15 жасқа толған азаматтармен олар жалпы білім беретін оқу орнында орта білім алған жағдайда жасалуы мүмкін. Бұл ретте 14 жасқа толған оқушылар үшін, оқудан бос уақытында жұмыстарды орындау үшін және шығармашылық салада ( кинематография ұйымдарында, театрларда, театр және концерт ұйымдарында, цирктерде, шығармаларды жасауға және (немесе) орындауға қатысу үшін) істейтін 14 жасқа толмаған адамдар үшін Ерекшеліктер белгіленді, денсаулығына және адамгершілік дамуына нұқсан келтірмей). Екі жағдайда да еңбек шартына ата-анасының бірі, қамқоршысы немесе асырап алушысы қол қояды, ал кәмелетке толмаған адам орындайтын жұмыстар олардың денсаулығына зиян келтірмеуі және олардың оқу процесін бұзбауы тиіс.

Сонымен қатар, Еңбек кодексінде кәмелетке толмағандардың еңбегін қорғауға бағытталған бірқатар ережелер енгізілген, бұл ең алдымен 18 жасқа толмаған жұмысшылардың еңбегін реттеу ерекшеліктері бойынша 16-тарауға қатысты онда 18 жасқа толмаған адамдардың еңбегін келесі жұмыс түрлеріне тартуға тыйым салу қарастырылған:

• Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі бекіткен тізбеге сәйкес ауыр жұмыстар, зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті еңбек жағдайлары бар жұмыстар;
• орындалуы олардың денсаулығы мен адамгершілік дамуына зиян келтіруі мүмкін жұмыстар ( ойын бизнесі, түнгі ойын-сауық орындарында жұмыс істеу, алкоголь өнімдерін, темекі өнімдерін, есірткі құралдарын, психотроптық заттар мен прекурсорларды өндіру, тасымалдау және сату );
• түнде ( сағат 22.00-ден 6.00-ге дейін);
• қосымша жұмыс уақыты;
• жұмыс уақытын жиынтық есепке алу кезіндегі жұмыс; 
• вахталық әдіспен жұмыс.

Жоғарыда аталған тыйымдардың біріншісіне қатысты қазіргі уақытта қолданыстағы осындай өндірістердің, кәсіптер мен жұмыстардың тізімі   еңбек Министрлігінің және халықты әлеуметтік қорғау  2005 жылғы 15 ақпандағы №45-П бұйрығымен бекітілгенін атап өткен жөн. Жоғарыда көрсетілген талаптармен қатар 18 жасқа толмаған жұмысшылардың белгіленген шекті нормалардан асатын ауырлықтарды алып жүруіне және жүріп-тұруына тыйым салынды.

Жоғарыда айтылғандарға қосымша, ҚР еңбек заңнамасы жұмыс берушілер үшін міндетті алдын ала медициналық тексеруден кейін ғана кәмелетке толмағандармен еңбек шарттарын жасасу міндетін белгілейді. 14 жастан 18 жасқа дейінгі адамдарға қатысты қысқартылған жұмыс уақыты бойынша талаптар да қолданылады:

• 16 жастан 18 жасқа дейінгі қызметкерлер үшін – аптасына 36 сағаттан артық емес;
• 14 пен 16 жас аралығындағы қызметкерлер үшін – аптасына 24 сағаттан артық емес;
• оқу жылы ішінде оқуды жұмыспен ұштастыратын білім беру ұйымдарының оқушылары үшін 14 жастан 16 жасқа дейін – күніне 2,5 сағат, 16 жастан 18 жасқа дейін – күніне 3,5 сағат.

Еңбекақы төлеуге қатысты, ең алдымен, 18 жасқа толмаған қызметкерлер бойынша Еңбек Кодексінің 182-бабының ережелеріне тоқталу қажет. Олардың еңбегіне ақы төлеу жұмыстың қысқартылған ұзақтығын ескере отырып жүргізіледі, ал олар үшін өндіру нормалары жұмыскерлер үшін жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығына пропорционалды түрде өндірудің жалпы нормаларын негізге ала отырып белгіленеді. 18 жасқа толмаған, жалпы білім беру ұйымдары мен бастауыш кәсіптік білім беру ұйымдарын бітіргеннен кейін жұмысқа түсетін, сондай - ақ өндірісте кәсіптік оқудан өткен қызметкерлер үшін өндірістің төмендетілген нормалары бекітілуі мүмкін. Бұл ретте жұмыс беруші 18 жасқа толмаған жұмыскерлерге күнделікті жұмыстың толық ұзақтығымен жұмыскерлердің еңбегіне ақы төлеу деңгейіне дейін ақы төлей отырып, жұмыскерлердің еңбегіне ақы төлеу деңгейіне дейін қосымша ақы төлей алады. Сонымен қатар, еңбек заңнамасына сәйкес жұмыс беруші өз қызметкерлерінің жалақысының мөлшерін дербес белгілейді, бірақ ең төменгі жалақы мөлшерінен төмен емес.

Бала құқықтары туралы заң әр баланың еңбек бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауға құқығын анықтайды. Баланың еңбек ету құқығына қатысты оның оқудан бос уақытында баланың физикалық, адамгершілік және психикалық жай-күйіне және оны оқыту процесіне зиян келтірмеу шарттары сақталған кезде іске асырылуы көзделеді. Бала құқықтары туралы Заң, сондай-ақ Еңбек кодексі ауыр физикалық жұмыстарға және зиянды және (немесе) қауіпті еңбек жағдайлары бар жұмыстарға балалар еңбегін тартуға тыйым салады. Сонымен қатар, балаларды жезөкшелікпен айналысуға, порнографиялық материалдар мен заттарды таратуға, жарнамалауға, әскери іс-қимылдар мен қарулы қақтығыстарға қатысуға, есірткі, психотроптық, күшті немесе улы заттарды дайындауға, сатуға, алкоголь өнімдері мен темекі өнімдерін өндіруге және сатуға тыйым салынды.

Балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның - Білім және ғылым министрлігі Балалардың құқықтарын қорғау Комитетінің құзыреті Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 қаңтардағы № 36 Қаулысымен бекітілген Ережеде айқындалған. Сонымен қатар, Комитеттің жұмысы орындауға бағытталған еңбек саласындағы Балалардың құқықтарын қорғауға қатысты негізгі талаптар жоғарыда қаралған заңдарда айқындалған.

Қазіргі уақытта қазақстандық заңнама шеңберінде балалар еңбегінің ең нашар түрлерімен байланысты іс-әрекеттердің мынадай түрлері үшін қылмыстық жауапкершілік көзделген:

• кәмелетке толмағандарды қылмыстық қызметке тарту ( КУ 131-бабы);
• кәмелетке толмағандарды жезөкшелікпен, қаңғыбастықпен, қайыр сұраумен айналысуға тарту ( 132-бап), кәмелетке толмағандарды сатқаны үшін (133-бап);
• қорғаншы немесе қамқоршы құқықтарын теріс пайдалану (ҚК 139-бабы);
• азаматтардың, оның ішінде кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделеріне елеулі зиян келтіруге әкеп соққан еңбек туралы Заңнаманы бұзу (ҚК 148-бабы);
• абайсызда ауыр немесе орташа ауырлықтағы денсаулыққа зиян келтіруге не адамның өліміне әкеп соққан еңбекті қорғау қағидаларын бұзу (ҚК 152-бабы)

Өз кезегінде әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте жауапкершілік белгіленген :

• кәмелетке толмағандарды жұмысқа қабылдау кезінде ең төменгі жас туралы талаптарды қоса алғанда, еңбек туралы Заңнаманы бұзу (ҚР ӘҚБтК 87-бабы);
• ауыр физикалық жұмыстарға және еңбек жағдайлары зиянды (аса зиянды), қауіпті ( аса қауіпті) жұмыстарға 18 жасқа толмаған адамдарды тартуға қатысты талаптарды қоса алғанда, еңбек қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды қамтамасыз ету қағидаларын бұзу ( ҚР ӘҚБтК 89-бабы);
• балалар еңбегінің ең нашар түрлерімен байланысты әкімшілік құқық бұзушылықтарды жасауға тартқаны үшін (ҚР ӘҚБтК 111-1-бабы);
• кәмелетке толмағандарды эротикалық мазмұндағы өнімдерді дайындауға тарту ( ҚР ӘҚБтК 115-бабы).

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ 2007 жылғы 15 мамырдағы ЕҢБЕК КОДЕКСІ

№ 251 -!!! ( Шығару)

ЖАЛПЫ БӨЛІМ

1 бөлім. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР.

1 тарау. Негізгі ережелер.

1-бап. Осы Кодексте пайдаланылатын негізгі ұғымдар.

Осы Кодексте мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

51 ) зиянды (ерекше зиянды) еңбек жағдайлары - белгілі бір өндірістік факторлардың әсері жұмыскердің жұмыс қабілеттілігінің төмендеуіне немесе ауруға шалдығуына не оның ұрпақтарының денсаулығына теріс әсер етуге әкеп соғатын еңбек жағдайлары;

52) зиянды өндірістік фактор-жұмыскерге әсері ауруға немесе жұмыс қабілеттілігінің төмендеуіне және (немесе) ұрпақтарының денсаулығына теріс әсер етуге әкеп соғуы мүмкін өндірістік фактор;

56) қауіпті еңбек жағдайлары-белгілі бір өндірістік немесе жойылмайтын табиғи факторлардың әсері еңбекті қорғау қағидалары сақталмаған жағдайда жарақаттануға, кәсіптік ауруға, денсаулығының кенеттен нашарлауына немесе жұмыскердің улануына әкеп соғатын, нәтижесінде еңбекке қабілеттілігінен уақытша немесе тұрақты айырылу, кәсіптік ауру не өлім туындайтын еңбек жағдайлары;

57) қауіпті өндірістік фактор-жұмыскерге әсері еңбекке қабілеттілігінен уақытша немесе тұрақты айырылуға ( өндірістік жарақатқа немесе кәсіптік ауруға)немесе өлімге әкеп соғуы мүмкін өндірістік фактор…

4-бап. Қазақстан Республикасы Еңбек заңнамасының қағидаттары.

Қазақстан Республикасы Еңбек заңнамасының қағидаттары: …

3) кемсітушілікке, мәжбүрлі еңбекке және балалар еңбегінің ең нашар түрлеріне тыйым салу;…

7-бап . Еңбек саласындағы кемсітушілікке тыйым салу.

1. Әркімнің еңбек саласындағы өз құқықтары мен бостандықтарын іске асыруда тең мүмкіндіктері бар.

2. Жынысына, жасына, дене кемістігіне, нәсіліне, ұлтына, тіліне, мүліктік, әлеуметтік, лауазымдық жағдайына, тұрғылықты жеріне, дінге көзқарасына, саяси нанымына, текке немесе текке, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына байланысты еңбек құқықтарын іске асыру кезінде ешкімді қандай да бір кемсітуге болмайды.

3. Еңбектің осы түріне тән талаптармен айқындалатын не мемлекеттің жоғары әлеуметтік және құқықтық қорғауға мұқтаж адамдар туралы ерекше қамқорлығымен шартталатын айырмашылықтар, ерекшеліктер, артықшылықтар мен шектеулер кемсітушілік болып табылмайды.

4. Еңбек саласында кемсітушілікке ұшырады деп есептейтін адамдар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен сотқа немесе өзге де сатыларға жүгінуге құқылы.

8-бап. Мәжбүрлі еңбекке тыйым салу.

Мәжбүрлі еңбекке тыйым салынады.

Мәжбүрлі еңбек дегеніміз-қандай да бір жаза қолдану қаупі бар адамнан талап етілетін жұмыс немесе қызмет, оны орындау үшін бұл адам жұмыстарды қоспағанда, өз қызметтерін ерікті түрде ұсынбаған:

міндетті әскери қызмет туралы Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес талап етілетін;

ҚР заңдарында белгіленген азаматтардың қарапайым азаматтық міндеттерінің бір бөлігі болып табылатын азаматтар;

заңды күшіне енген сот үкімінің салдарынан қандай да бір адамнан талап етілетін, егер жұмыс мемлекеттік органдардың қадағалауымен және бақылауымен жүргізілсе және оны орындайтын адам жеке немесе заңды тұлғалардың қарамағына берілмесе немесе берілмесе;

Төтенше жағдайлар немесе соғыс жағдайында талап етілетін;

осы ұжымның мүшелері ұжымның тікелей пайдасы үшін орындайды, сондықтан олар немесе олардың өкілдері осы жұмыстардың орындылығы туралы өз пікірлерін айтуға құқылы болған жағдайда ұжым мүшелерінің әдеттегі азаматтық міндеттері болып саналуы мүмкін.

ЕРЕКШЕ БӨЛІГІ.

2 бөлім. ЕҢБЕК ҚАТЫНАСТАРЫ.

4-тарау. Еңбек шарты.

25-бап. Еңбек шартын жасасу кезіндегі құқықтар мен мүмкіндіктер теңдігінің кепілдіктері.

1. Еңбек шартын жасасу кезінде құқықтар мен мүмкіндіктердің теңдігін бұзуға тыйым салынады.

2. Жүктілік, үш жасқа дейінгі балалардың болуы, кәмелетке толмағандар, мүгедектік еңбек шартын жасасу құқығын шектей алмайды. Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда.

Осы тармақтың бірінші абзацында көрсетілген адамдар санатының талабы бойынша жұмыс беруші бас тарту себебін жазбаша нысанда хабарлауға міндетті.

1) Еңбек шартын жасасу кезінде мүмкіндіктер құқықтарының теңдігі құқықтарының бұзылу фактісі анықталған кезде жұмыс беруші ҚР заңдарында белгіленген жауаптылықта болады.

26-бап. Еңбек шартын жасасуға шектеулер.

Еңбек шартын жасасуға жол берілмейді:....

2) 18 жасқа толмаған азаматтармен ауыр жұмыстарға, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыстарға, сондай-ақ жұмыс берушінің мүлкі мен басқа да құндылықтарының сақталуын қамтамасыз етпегені үшін қызметкердің толық материалдық жауаптылығын көздейтін лауазымдар мен жұмыстарға

30-бап. Еңбек шартын жасасуға рұқсат етілген жас

1. 16 жасқа толған азаматтармен еңбек шартын жасасуға жол беріледі.

2. Ата-анасының, қамқоршысының, қамқоршысының немесе асырап алушының біреуінің жазбаша келісімімен еңбек шарты жасалуы мүмкін:

1) он бес жасқа толған азаматтар жалпы білім беретін оқу орнында орта білім алған жағдайларда;

2) 14 жасқа толған оқушылардың денсаулығына зиян келтірмейтін және оқу процесін бұзбайтын оқудан бос уақытында орындауы үшін;

3) Осы баптың 2-тармағының 2) тармақшасында айқындалған шарттарды сақтай отырып, 14 жасқа толмаған адамдармен кинематография ұйымдарында, театрларда, театр және концерт ұйымдарында, цирктерде шығармаларды жасауға және (немесе) орындауға денсаулығы мен адамгершілік дамуына нұқсан келтірмей қатысу үшін қатысуға құқылы.

1. Осы баптың 2-тармағында айқындалған жағдайларда кәмелетке толмағандармен бірге Еңбек шартына ата-анасының бірі, қорғаншысы, қамқоршысы немесе асырап алушысы қол қоюға тиіс.

7-тарау. Жұмыс уақыты

78-бап. қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы.

1. 18 жасқа толмаған қызметкерлер үшін жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы осы Кодекстің 181-бабына сәйкес белгіленеді.... 

88-бап. Үстеме жұмысқа тартуды шектеу.

1. Үстеме жұмыстарға жіберілмейді:…

2) он сегіз жасқа толмаған қызметкерлер.

3 бөлім. ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ЖЕКЕЛЕГЕН САНАТТАРЫНЫҢ 

ЕҢБЕГІН РЕТТЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.

16 тарау. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің еңбегін реттеу ерекшеліктері

178-бап. 18 жасқа толмаған жұмысшылардың еңбек саласындағы құқықтары.

Он сегіз жасқа толмаған жұмыскерлер еңбек қатынастарында кәмелетке толмағандармен теңестіріледі, ал еңбекті қорғау, жұмыс уақыты, демалыс уақыты және басқа да еңбек жағдайлары саласында осы Кодексте белгіленген қосымша кепілдіктерді пайдаланады.

179-бап. 18 жасқа толмаған қызметкерлердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын жұмыстар.

 1. 18 жасқа толмаған жұмыскерлердің еңбегін ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыстарда, сондай-ақ оларды орындау олардың денсаулығы мен адамгершілік дамуына зиян келтіруі мүмкін жұмыстарда (ойын бизнесі, түнгі ойын-сауық орындарында жұмыс істеу, өндіру, тасымалдау және т. б.) қолдануға тыйым салынады. алкоголь өнімдерін, темекі бұйымдарын, психотроптық заттар мен прекурсорларды сату)

2. 18 жасқа толмаған жұмыскерлердің олар үшін белгіленген нормалардан асатын ауыр заттарды алып жүруіне және жүріп-тұруына тыйым салынады.

3. 18 жасқа толмаған жұмыскерлердің еңбегін қолдануға тыйым салынатын жұмыстардың тізімін, 18 жасқа толмаған жұмыскерлердің ауыр заттарды алып жүруінің және жүріп-тұруының шекті нормаларын Денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен келісім бойынша еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган айқындайды.

180-бап. 18 жасқа толмаған қызметкерлерді міндетті медициналық тексеру.

18 жасқа толмаған қызметкерлермен еңбек шарттары міндетті алдын ала медициналық тексеруден кейін ғана жасалады. Болашақта қызметкерлер 18 жасқа толғанға дейін жыл сайын міндетті медициналық тексеруден өтеді.

181-бап. 18 жасқа толмаған жұмысшылар үшін жұмыс уақытының ұзақтығы.

18 жасқа толмаған жұмыскерлер үшін жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы белгіленеді:

1) 14 жастан 16 жасқа дейінгі қызметкерлер үшін – аптасына 24 сағаттан артық емес;

2) 16 жастан 18 жасқа дейінгі қызметкерлер үшін – аптасына 36 сағаттан артық емес;

3) оқу жылы ішінде оқуды жұмыспен ұштастыратын білім беру ұйымдарының оқушылары үшін 14 жастан 16 жасқа дейін – күніне 2,5 сағат, 16 жастан 18 жасқа дейін - күніне 3,5 сағат.

182-бап. 18 жасқа толмаған жұмысшылар үшін еңбекақы және өндіріс нормалары.

1. 18 жасқа толмаған қызметкерлерге еңбекақы төлеу қысқартылған жұмыс ұзақтығын ескере отырып жүргізіледі.

2. 18 жасқа толмаған жұмыскерлер үшін өндіру нормалары осы Кодекстің 181-бабында белгіленген жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығына барабар жұмыскерлер үшін өндірудің жалпы нормалары негізге алына отырып белгіленеді.

3. 18 жасқа толмаған, жалпы білім беру ұйымдары мен бастауыш кәсіптік білім беру ұйымдарын бітіргеннен кейін жұмысқа түсетін, сондай-ақ өндірісте кәсіптік оқудан өткен қызметкерлер үшін өндірістің төмендетілген нормалары бекітілуі мүмкін.

183-бап. 18 жасқа толмаған жұмысшылар үшін Еңбек және демалыс режимінің ерекшеліктері.

18 жасқа толмаған жұмыскерлерді түнгі уақытта жұмысқа, үстеме жұмысқа , жұмыс уақытын жиынтық есепке алу кезіндегі жұмысқа тартуға, оларды іссапарға және вахталық әдіспен орындалатын жұмысқа жіберуге, сондай-ақ жыл сайынғы ақылы еңбек демалысынан кері қайтарып алуға тыйым салынады.

184-бап. 18 жасқа толмаған қызметкерлердің материалдық жауапкершілігін шектеу.

 18 жасқа толмаған қызметкерлермен толық материалдық жауапкершілік туралы шарт жасасуға тыйым салынады.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ КОДЕКСІ

1997 ЖЫЛҒЫ 16 ШІЛДЕДЕГІ № 167 -! ( Шығару)

131-бап. кәмелетке толмағанды қылмыстық әрекетке тарту

1. 18 жасқа толған адамның кәмелетке толмағанды қылмыстық әрекетке тартуы 5 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады

2. Ата-ана, педагог немесе кәмелетке толмаған баланы тәрбиелеу жөніндегі міндеттер заңмен жүктелген өзге тұлға жасаған дәл осындай әрекет.- белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан 3 жылға дейінгі мерзімге немесе онсыз айыра отырып, 6 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады

3. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, зорлық-зомбылық қолданумен немесе оны қолдану қатерімен жасалған іс-әрекеттер-2 жылдан 7 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады

4. Осы баптың бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде көзделген, кәмелетке толмағанды ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасауға тартуға байланысты әрекеттер-5 жылдан 8 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады .

132-бап. Кәмелетке толмағанды қоғамға жат әрекеттер жасауға тарту.

1. Кәмелетке толмағанды есірткі немесе басқа да мас ететін заттарды медициналық емес пайдалануға, не спирттік ішімдіктерді жүйелі түрде қолдануға, не жезөкшелікпен, қаңғыбастықпен немесе қайыр сұраумен айналысуға тарту - қоғамдық жұмыстарға 80-ден 240 сағатқа дейінгі мерзімге, не 1 жылдан 2 жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарына тартуға не 6 айға дейінгі мерзімге қамауға алуға, немесе 3 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру.

2. Сондай-ақ, ата-ана, педагог не кәмелетке толмағанды тәрбиелеу жөніндегі міндеттер жүктелген өзге тұлға жасаған іс-әрекет-3 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не 4 айдан 6 айға дейінгі мерзімге қамауға алуға не белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан 3 жылға дейінгі мерзімге айыра отырып, 5 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады жылдар немесе онсыз.

3. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, бірнеше рет немесе күш қолдану арқылы немесе оны қолдану қатерімен жасалған әрекеттер-6 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

139-бап. Қамқоршының құқықтарын теріс пайдалану.

Қорғаншылықты немесе қамқоршылықты қорғаншылыққа алынушыға (қамқорлыққа алынушыға) зиян келтіру үшін пайдакүнемдік мақсаттарда пайдалану немесе қорғаншылыққа алынушының ( қамқорлыққа алынушының) құқықтары мен заңды мүдделеріне елеулі қысым жасауға әкеп соққан қамқорлыққа алынушыны ( қамқорлыққа алынушыны) қадағалаусыз немесе қажетті көмексіз қасақана қалдыру - 50-ден 100 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе сотталғанның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға бір айға дейінгі кезең Не 2 жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарымен не 2 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеумен не сол мерзімге бас бостандығынан айырумен.

148-бап. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын бұзу

Қызметкермен еңбек шартын заңсыз тоқтату, жұмысқа қайта қабылдау туралы сот шешімін орындамау, сол сияқты азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделеріне елеулі зиян келтіруге әкеп соққан ҚР еңбек заңнамасын өзге де бұзу-100-ден 200 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе сотталған адамның 10-нан 2-ге дейінгі кезеңдегі жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға жазаланады, 5 жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру.

1. Әйелмен еңбек шартын жасасудан негізсіз бас тарту немесе онымен жүктілігінің себептері бойынша еңбек шартын негізсіз тоқтату немесе еңбек шартын жасасудан негізсіз бас тарту не осы себептер бойынша үш жасқа дейінгі балалары бар әйелмен еңбек шартын негізсіз тоқтату, сол сияқты еңбек шартын жасасудан негізсіз бас тарту немесе мүгедекпен еңбек шартын негізсіз тоқтату кәмелетке толмағанның не кәмелетке толмағанның себептері бойынша оның, - 200-ден 500 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе сотталған адамның 2 айдан 5 айға дейінгі кезеңдегі жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға, не 5 жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару құқығынан айыруға, не 2 жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарына жазаланады.

2. Басқарушылық функцияларды орындайтын адамның өзге мақсаттарға ақшалай қаражатты пайдалануға байланысты жалақыны толық көлемде төлеуді белгіленген мерзімде бірнеше рет кідіртуі-300-ден 700 АЕК-ке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның 3 айдан 7 айға дейінгі кезеңдегі жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға, не белгілі бір лауазымдарды атқару немесе айналысу құқығынан айыруға жазаланады белгілі бір қызметпен 5 жылға дейін.

152-бап. Еңбекті қорғау ережелерін бұзу.

1. қауіпсіздік техникасы, өнеркәсіптік санитария қағидаларын немесе еңбекті қорғаудың өзге де қағидаларын бұзу, осы қағидаларды сақтауды ұйымдастыру немесе қамтамасыз ету жөніндегі міндеттер жатқан, абайсызда денсаулығына ауыр зиян келтіруге әкеп соққан адам жасаған, 200-ден 500 АЕК-ке дейінгі мөлшерде, немесе сотталған адамның 2 айдан 5 айға дейінгі кезеңдегі жалақысы мөлшерінде не түзеуіш айыппұлмен жазаланады, 3 жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару не белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып, сол мерзімге бас бостандығынан айыру.

2. Абайсызда адамның өліміне әкеп соққан дәл осындай әрекет-белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан 3 жылға дейінгі мерзімге айыра отырып, 5 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘКІМШІЛІК 

ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚ ТУРАЛЫ КОДЕКСІ

2001 жылғы 30 қаңтардағы № 155 !!

( Шығару)

87-бап. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын бұзу.

1. Осы баптың үшінші бөлігінде көзделген әрекеттерді (әрекетсіздікті) қоспағанда, жұмыс берушінің немесе лауазымды адамның ҚР еңбек заңнамасын бұзуы - 10-нан 30 АЕК-ке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға әкеп соғады.

2. Осы баптың 1-бөлігінде көзделген, әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін бір жыл ішінде қайталап жасалған әрекет ( әрекетсіздік) 100-ден 200 АЕК-ке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға әкеп соғады.

3. Жұмыс берушінің жалақысын ив-ның толық көлемінде төлемеуі ҚР еңбек заңнамасында белгіленген мерзімдер, сол сияқты төлемді кешіктіру кезеңінде өсімпұлды есептемеу және төлемеу – 20-дан 50 АЕК-ке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға әкеп соғады.

4. Осы баптың 3 - бөлігінде көзделген, әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін қайталап жасалған әрекеттер ( әрекетсіздік) - 100-ден 200 АЕК-ке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға әкеп соғады.

   ЕСКЕРТУ.

1. осы Кодексте жұмыс беруші деп оның басшысы (әкімшілігі) ұсынатын заңды тұлға не жұмыскер еңбек қатынастарында тұрған жеке тұлға танылады.

2. осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде көрсетілген лауазымды адамдар, егер олар басқаратын ұйымдар жалақы төлеуге қаражат беруді (аударуды) кешіктірсе , атқарушы органдар мен өзге де ұйымдардың басшылары деп түсінген жөн.

89-бап . Еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды қамтамасыз ету қағидаларын бұзу.

1. Жұмыс берушінің немесе лауазымды адамның жазатайым оқиғаға әкеп соқпаған ҚР еңбек заңнамасын бұзуы - лауазымды адамдарға, дара кәсіпкерлерге, шағын немесе орта кәсіпкерлік субъектілері немесе коммерциялық емес ұйымдар болып табылатын заңды тұлғаларға-20-дан 40-қа дейінгі мөлшерде, ірі кәсіпкерлік субъектілері болып табылатын заңды тұлғаларға-50-ден бастап 100 АЕК.

2. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген, әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін бір жыл ішінде қайталап жасалған әрекеттер - лауазымды адамдарға, дара кәсіпкерлерге, шағын немесе орта кәсіпкерлік субъектілері немесе коммерциялық емес ұйымдар болып табылатын заңды тұлғаларға - 40-тан 60-қа дейінгі мөлшерде, ірі кәсіпкерлік субъектілері болып табылатын заңды тұлғаларға-ірі кәсіпкерлік субъектілері болып табылатын заңды тұлғаларға-40-тан 60-қа дейінгі мөлшерде айыппұл салуға әкеп соғады 100-ден 150 АЕК-ке дейін.

3. Лауазымды адамның ҚР еңбек заңнамасының сақталуын бақылау және қадағалау жөніндегі міндеттерді жүзеге асырмауы, егер бұл денсаулыққа жеңіл зиян келтірумен жазатайым оқиғаға әкеп соқтырса немесе оның өмірі мен денсаулығына көрінеу қауіп төндірсе, - 20-дан 50 АЕК-ке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға әкеп соғады.

111 -1-бап. Кәмелетке толмағанды әкімшілік құқық бұзушылық жасауға тарту.

Кәмелетке толмағанды әкімшілік құқық бұзушылық жасауға тарту, егер бұл әрекетте қылмыстық жазаланатын іс - әрекет белгілері болмаса, - 50-ден 100 АЕК-ке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға әкеп соғады.

1. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген, әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін бір жыл ішінде қайталап жасалған іс - әрекет-100-ден 150 АЕК-ке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не 15 тәулікке дейін әкімшілік қамаққа алуға әкеп соғады.

Памятка для подростков, родителей и педагогов Краткий обзор законодательства Республики Казахстан по детскому труду.

    Статья 24 Конституции Республики Казахстан определяет право граждан  на свободу труда, свободный выбор рода деятельности  и профессии и ограничивает возможности привлечения к  принудительному труду только по приговору суда либо в условиях чрезвычайного или военного положения. Основными правовыми нормативными актами, определяющими законодательную основу для реализации в стране ратифицированных международных конвенций по детскому труду являются, прежде всего, Трудовой кодекс Республики Казахстан от 15 мая 2007 года, и Закон от 2 августа 2002 года № 345-!! «О правах  ребенка в Республике Казахстан», а также Кодекс об административных правонарушениях (КоАП)   и Уголовный Кодекс   (УК), устанавливающие соответственного административную и уголовную ответственность за нарушения  установленных  требований  в отношении детского труда.

       Трудовой кодекс регулирует  трудовые отношения и иные отношения,   непосредственно связанные с трудовыми, определяет законодательную основу  для защиты прав и интересов детей  как сторон трудовых отношений, устанавливает минимальные гарантии прав и свобод в сфере труда, а также запреты и ограничения в отношении детского труда. В первую очередь необходимо отметить, что Кодексом определен в качестве одного из принципов трудового законодательства – принцип  запрещения дискриминации, принудительного труда и наихудших форм детского труда.  С другой стороны,  ст. 25  Трудового кодекса запрещает нарушение равенства и возможностей при заключении  трудового договора, в том  числе по критерию несовершеннолетия,  за исключением случаев, предусмотренных данным законом.

     Минимальный возраст для приема на работу в общем случае определен в Трудовом кодексе – 16 лет.Однако с письменного согласия одного из родителей, опекуна, попечителя или усыновителя трудовой договор  может быть заключен с гражданами, достигшими 15 лет в случаях получения ими среднего образования в общеобразовательном  учебном заведении.  При этом установлены исключения для учащихся, достигших 14-летнего  возраста, для выполнения работ  в свободное  от учебы время, и лиц,  не достигших 14-летнего возраста, занятых в творческой  сфере ( в организациях кинематографии, театрах,  театральных и концертных организациях, цирках,  для участия в создании и  (или)  исполнении произведений без ущерба здоровью и нравственному развитию). В обоих случаях  трудовой договор подписывается  одним из родителей, опекуном,  попечителем или усыновителем, а выполняемые несовершеннолетним работы не должны причинять  вреда их здоровью и нарушать процесс их обучения.

     Наряду с этим в Трудовом кодексе  включен ряд положений, направленных на охрану труда несовершеннолетних, прежде всего это касается специальной  главы 16 по особенностям регулирования труда работников не достигших 18- летнего возраста  В ней предусмотрены запреты  в отношении привлечения труда лиц моложе 18 лет на следующие виды работ:

·тяжелые работы, работы с  вредными ( особо вредными) и (или) опасными условиями труда в соответствии  с перечнем, утвержденным  Министерством труда и социальной защиты  населения;

·работы, выполнение которых может причинить вред их здоровью  и нравственному развитию ( игорный бизнес, работа в ночных  развлекательных заведениях, производство, перевозка и торговля алкогольной продукцией, табачными  изделиями, наркотическими средствами, психотропными веществами и прекурсорами );

·в ночное время  ( с 22.00 до 6.00 часов);

·сверхурочная работа;

·работа при суммированном учете  рабочего времени;

·работа вахтовым методом.

    В отношении первого из вышеуказанного запретов необходимо отметить, что действующий в настоящее время список таких производств, профессий и работ  утвержден  приказом  Министерства труда и социальной защиты населения  от 15 февраля 2005 года №45-п.  В данный перечень включены 33 вида  производств, 78 видов  профессий и работ.  Наряду с вышеуказанными требованиями установлен запрет на переноску и  передвижение  работниками  моложе 18 лет тяжестей, превышающих установленные для  предельные нормы.

     Дополнительно к вышеуказанному, трудовое  законодательство РК устанавливает обязанность  для работодателей заключать трудовые договоры с несовершеннолетними только после обязательного  предварительного медицинского осмотра. В отношении лиц в возрасте от 14 до 18 лет  применяются также  требования по сокращенному рабочему  времени:

·для работников в возрасте от 16 до 18 лет – не более 36 часов в неделю;

·для работников в возрасте от 14 до 16 лет – не более 24 часов в неделю;

·для учащихся организаций образования, совмещающих в течение учебного года  учебу с работой, в возрасте  от 14 до 16 лет – 2,5  часа в день,  в возрасте от 16 до 18 лет – 3,5 часа в  день.

В    отношении    оплаты   труда , в первую   очередь,   необходимо   остановиться  на

 положениях ст. 182 Трудового кодекса по  работникам, не достигшим 18 лет.  Оплата их труда производится  с учетом сокращенной продолжительности работы, а нормы выработки  для них устанавливаются  исходя из общих норм  выработки для работников пропорционально сокращенной продолжительности  рабочего времени. Для работников, не достигших 18- летнего возраста, поступающих  на работу после окончания общеобразовательных организаций и образовательных организаций начального профессионального  образования, а также прошедших профессиональное обучение на производстве, могут утверждаться пониженные нормы выработки. При этом работодатель  может производить работникам, не достигшим 18-летнего возраста, доплаты до уровня  оплаты труда  работников с оплатой до уровня  оплаты труда  работников с полной продолжительностью ежедневной работы. Кроме того, в соответствии с  трудовым законодательством работодатель устанавливает размер заработной платы для своих работников самостоятельно,  но не  ниже размера  минимальной заработной платы.

 Закон  о   правах   ребенка  определяет  право  каждого  ребенка  на   свободу   труда,

 свободный выбор рода деятельности и профессии. В отношении права ребенка на труд, предусматривается, что оно реализуется в свободное    от учебы время при соблюдении условий отсутствия вреда его физическому, нравственному и  психическому состоянию ребенка и процессу его обучения. Закон о права ребенка , также и Трудовой кодекс, запрещает  привлечение детского труда  на тяжелые физические  работы и работы с вредными и (или)  опасными условиями труда. Наряду с  этим  установлены запреты на вовлечение детей в занятие проституцией, распространение, рекламирование порнографических материалов и предметов, участие  в военных действиях и вооруженных конфликтах,  изготовление, продажу наркотических  средств,  психотропных,  сильнодействующих  или  ядовитых веществ, а также в производство и реализацию  алкогольной продукции и табачных изделий.

      Компетенция уполномоченного  государственного органа по защите прав  детей -  Комитета по охране прав детей Министерства образования и науки  определена в Положении, утвержденном постановлением Правительства Республики Казахстан от 13 января 2006 года № 36. Вместе с  тем  основные  требования в отношении защиты  прав детей  в трудовой сфере, на выполнение  которых направлена  работа Комитета, определена  в рассмотренных выше законах.

    В настоящее время в рамках  казахстанского законодательства предусмотрена уголовная ответственность  за следующие виды  деяний,  связываемые с наихудшими  формами детского труда:

   * вовлечение несовершеннолетних в преступную  деятельность ( ст. 131 КУ);

   * вовлечение несовершеннолетних в занятие проституцией, бродяжничеством, попрошайничеством ( ст. 132УК), за торговлю несовершеннолетними ( ст. 133 КУ);   

   *  злоупотребление правами опекуна или попечителя ( ст. 139 УК);

   * нарушение законодательства о труде,  повлекшее причинение существенного вреда  правам и законным интересам граждан, в том числе несовершеннолетних (ст. 148 УК);

   * нарушение правил охраны труда, повлекшее по неосторожности причинение  тяжкого ил средней тяжести вреда здоровью, либо смерть  человека ( ст. 152 УК)

   В свою очередь в Кодексе  об  административных  правонарушениях установлена  ответственность  за :

  * нарушение законодательства  о труде,  включая  требования  о минимальном возрасте  при приеме на работу  несовершеннолетних (ст. 87 КоАП РК);

  * нарушение правил обеспечения  безопасности  и охраны труда, включая  требования в отношении  привлечения лиц моложе 18 лет на тяжелых физических работах и работах с вредными  (особо вредными), опасными ( особо опасными) условиями  труда ( ст. 89 КоАП РК);

  *  за вовлечение в совершении  административного правонарушения, включая связанные с  наихудшими  формами  детского труда ( ст. 111-1 КоАП РК);

  *  вовлечение несовершеннолетних в изготовление  продукции  эротического содержания ( ст. 115 КоАП РК).

           ТРУДОВОЙ КОДЕКС РЕСПУБЛИКИП КАЗАХСТАН  от 15 мая 2007 года

                                                   № 251 -!!!  ( ИЗВЛЕЧЕНИЕ)

                                                    ОБЩАЯ   ЧАСТЬ

                                   РАЗДЕЛ 1.     ОБЩИЕ ПОЛОЖЕНИЯ.

                                             Глава1.  Основные    положения.

Статья 1. Основные понятия, используемые в настоящем Кодексе.

 В настоящем Кодексе используются следующие  основные  понятия:

51) вредные (особо вредные ) условия труда -  условия труда, при которых воздействие определенных   производственных  факторов приводит   к снижению работоспособности или заболеванию работника либо отрицательному влиянию на здоровье его потомства;

52) вредный производственный фактор -  производственный фактор, воздействие которого на работника может привести к заболеванию или снижению работоспособности и (или) отрицательному влиянию на  здоровье  потомства;

56) опасные условия труда – условия труда, при которых воздействие определенных производственных или неустранимых природных факторов приводит в случае несоблюдения правил  охраны  труда к травме, профессиональному  заболеванию, внезапному ухудшению здоровья или отравлению работника, в результате которых наступают временная или стойкая утрата  трудоспособности, профессиональное заболевание либо смерть;

57) опасный производственный фактор – производственный фактор, воздействие которого на работника может  привести к временной или стойкой утрате   трудоспособности ( производственной  травме или  профессиональному заболеванию)или смерти…

Статья 4.  Принципы трудового законодательства  Республики Казахстан.

 Принципами трудового законодательства  Республики Казахстан являются: …

3) запрещение дискриминации, принудительного труда и наихудших форм  детского труда;…

Статья 7 . Запрещение дискриминации   в сфере труда.

1. Каждый имеет  равные возможности в реализации  своих прав и свобод  в сфере труда.
2. Никто не может подвергаться  какой-либо дискриминации  при реализации  трудовых прав зависимости от  пола, возраста, физических недостатков, расы, национальности, языка,  имущественного, социального, должностного положения, места  жительства, отношения к религии, политических убеждений,  принадлежности к роду или сословию, к общественным объединениям.
3. Не являются дискриминацией  различия, исключения, предпочтения  и ограничения, которые определяются свойственными данному виду  труда требованиями либо обусловлены  особой заботой  государства о  лицах, нуждающихся в повышенной социальной и правовой защите.
4. Лица, считающие , что они подвергались дискриминации в сфере труда, вправе  обратиться в суд или иные инстанции в порядке, установленном   законами Республики Казахстан.

Статья 8.  Запрещение принудительного труда.

 Принудительный труд запрещен.

Принудительный труд означает какую-либо работу или службу, требуемую от какого-либо лица под угрозой  какого-либо наказания, для выполнения которой это лицо не предложило добровольно своих услуг, за исключением работ:

      требуемых в силу законов Республики Казахстан об обязательной воинской службе;

      являющихся частью обычных гражданских обязанностей граждан, установленных законами РК;

      требуемых от какого-либо лица вследствие приговора  суда,  вступившего в законную силу, при условии, что работа будет производиться  под надзором и контролем государственных органов и что лицо,  выполняющее ее, не будет уступлено или передано в распоряжение физических или  юридических лиц;

      требуемых в условиях  чрезвычайных ситуаций или военного положения;

      выполняемых  для прямой пользы  коллектива  членами данного коллектива  и которые поэтому  могут считаться  обычными гражданскими обязанностями членов коллектива при условии, что они  или их  представители  имеют право высказать  свое мнение  относительно целесообразности этих работ.

ОСОБЕННАЯ  ЧАСТЬ.

РАЗДЕЛ 2.   ТРУДОВЫЕ  ОТНОШЕНИЯ.

                                                      Глава 4. Трудовой договор.

Статья 25. Гарантии    равенства   прав и возможностей  при заключении трудового договора.

1. Запрещается нарушение  равенства  прав и возможностей  при заключении  трудового договора.
2. Беременность, наличие  детей в возрасте  до трех лет, несовершеннолетние, инвалидность не могут ограничивать   право заключения трудового договора. За исключением случаев, предусмотренных настоящим  Кодексом.

По требованию указанной в абзаце первом  настоящего пункта  категории лиц работодатель обязан  сообщить  причину отказа в письменной форме.

1. При установлении факта нарушения прав равенства прав возможностей при заключении  трудового договора  работодатель несет  ответственность, установленную  законами РК.

Статья 26. Ограничения заключения трудового договора.

Не допускается  заключение трудового договора:….

2) с гражданами, не достигшими 18-летнего возраста, на тяжелые работы, работы с  вредными  (особо вредными) и (или) опасными условиями труда, а также на должности и работы, предусматривающие  полную материальную  ответственность  работника за  необеспечение сохранности имущества и других ценностей работодателя

Статья 30. Возраст, с которого допускается  заключение трудового договора

1. Заключение трудового договора допускается с гражданами, достигшими 16-летнего возраста.
2. С письменного согласия одного из родителей, опекуна, попечителя или усыновителя трудовой договор может быть заключен с:

1)гражданами, достигшими пятнадцати лет, в случаях получения ими среднего образования в общеобразовательном учебном заведении;

2)учащимися, достигшими 14-летнего возраста , для выполнения  в свободное от  учебы время, не причиняющей вреда здоровью  и не нарушающей  процесса обучения;

3)с лицами, не достигшими 14 лет, в организациях кинематографии, театрах, театральных и концертных организациях,  цирках для  участия в создании и (или)  исполнении произведений без ущерба здоровью и нравственному развитию  с соблюдением  условий,  определенных подпунктом 2) пункта 2 настоящей статьи.

1. В случаях, определенных пунктом2 настоящей статьи, наряду с несовершеннолетними, трудовой договор  должен подписываться  одним из родителей, опекуном, попечителем или усыновителем.

                                                 Глава 7. Рабочее время

Статья 78.    сокращенная продолжительность  рабочего времени для  отдельных категорий   работников.

1. для работников, не достигших 18-летнего возраста, сокращенная продолжительность рабочего времени устанавливается в соответствии  со ст. 181 настоящего Кодекса….

Статья 88. Ограничение  привлечения к сверхурочной работе.

1. К сверхурочным работам  не допускаются:…

2) работники, не достигшие  восемнадцатилетнего возраста.

РАЗДЕЛ 3. ОСОБЕННОСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ  ТРУДА

ОТДЕЛЬНЫХ КАТЕГОРИЙ РАБОТНИКОВ.

Глава16.  Особенности регулирования  труда работников, не достигших  восемнадцатилетнего  возраста

Статья 178. Права работников, не достигших 18-летнего возраста, в сфере труда.

Работники, не достигшие восемнадцатилетнего возраста, в трудовых отношениях  приравниваются  в правах к несовершеннолетним, а в области охраны труда, рабочего времени,  времени отдыха и других  условий труда  пользуются  дополнительными гарантиями, установленными настоящим Кодексом.

Статья 179.  Работы, на которых запрещается  применение  труда работников, не достигших 18-летнего возраста.

 1. Запрещается применение  труда работников, не достигших 18-летнего возраста, на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда,  а также на работах, выполнение которых  может причинить вред их здоровью и нравственному развитию (игорный   бизнес,  работа в ночных развлекательных заведениях,  производство, перевозка и торговля алкогольной продукцией,  табачными изделиями,  психотропными веществами и прекурсорами)

2. Запрещается переноска и передвижение работниками, не достигшими 18-летнего возраста, тяжестей, превышающих  установленные для них нормы.

3. Список работ, на которых запрещается  применение труда работников, не достигших 18-летнего возраста, предельные нормы переноски и передвижения тяжестей  работниками, не достигшими 18-летнего возраста, определяются уполномоченным  государственным органом по  труду по согласованию с уполномоченным  государственным органом  в области здравоохранения.

Статья 180. Обязательный  медицинский осмотр работников,  не достигших 18-летнего возраста.

 С работниками, не достигшими  18-летнего возраста, трудовые договоры заключаются  только после  обязательного  предварительного  медицинского осмотра. В дальнейшем работники до достижении 18-летнего возраста ежегодно подлежат  обязательному медицинскому осмотру.

Статья 181. Продолжительность  рабочего времени для работников, не достигших 18-летнего возраста.

Для работников, не достигших 18-летнего возраста, устанавливается  сокращенная продолжительность  рабочего времени:

1)для  работников в возрасте от 14 до 16 лет – не более 24 часов в неделю;

2)для работников в  возрасте от 16 до 18 лет – не более 36 часов в неделю;

3)для учащихся организаций образования, совмещающих в течение учебного  года учебу с  работой, в возрасте от 14 до 16 лет – 2,5 часа в день,  в возрасте от 16 до 18 лет -  3,5 часа в день.

Статья 182. оплата труда и нормы выработки для работников, не достигших 18-летнего возраста.

1. Оплата труда  работников, не достигших 18-летнего возраста,  производится с учетом  сокращенной продолжительности работы.
2. Нормы выработки для работников, не достигших 18-летнего возраста, устанавливаются исходя  из общих норм выработки для работников пропорционально сокращенной продолжительности рабочего времени, установленной в ст. 181 настоящего Кодкса.
3. Для работников, не достигших 18-летнего возраста, поступающих на работу после окончания общеобразовательных организаций  и образовательных  организаций начального профессионального  образования,  а также прошедших профессиональное обучение на производстве, могут утверждаться  пониженные нормы выработки.

Статья 183. Особенности режима труда  и отдыха  для работников, не достигших 18-летнего возраста.

Запрещается привлекать  работников, не достигших 18-летнего возраста , к работе в ночное время,  сверхурочной работе,  работе при суммированном учете рабочего времени, направлять их в командировку и на работу, выполняемую  вахтовым методом, а также  отзывать их  из оплачиваемого ежегодного трудового отпуска.

Статья 184. Ограничение материальной ответственности работников, не достигших 18-летнего возраста.

 С работниками, не достигшими  18-летнего  возраста,  заключение  договора о полной материальной ответственности запрещается.

                     УГОЛОВНЫЙ КОДЕКС РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

                       ОТ 16 ИЮЛЯ 1997 ГОДА №167-! ( ИЗВЛЕЧЕНИЕ)

 Статья 131.  вовлечение несовершеннолетнего в преступную деятельность

1. Вовлечение несовершеннолетнего в преступную деятельность лицом, достигшим 18 лет, наказывается лишением свободы сроком  до 5 лет
2. То же деяние,  совершенное родителем, педагогом,  либо иным лицом, на которое законом возложены обязанности по воспитанию несовершеннолетнего.- наказывается лишением свободы на срок до 6 лет с лишением права занимать  определенные должности или заниматься  определенной деятельностью на срок до 3 лет или  без такового
3.  Деяния, предусмотренные частями первой или второй настоящей статьи, совершенные с применением насилия или с угрозой его применения, - наказываются  лишением  свободы на срок от 2 до 7 лет
4. Деяния, предусмотренные частями первой,  второй или третьей настоящей статьи, связанные с вовлечением несовершеннолетнего в совершение тяжкого  или особо тяжкого преступления , - наказываются  лишением свободы  на срок  от 5 до 8 лет .

Статья 132. Вовлечение несовершеннолетнего в совершение антиобщественных деяний.

1. Вовлечение несовершеннолетнего в  немедицинское употребление наркотических или других одурманивающих веществ,  либо в систематическое употребление спиртных напитков,  либо в занятие проституцией,  бродяжничеством или попрошайничеством ,-  наказывается  привлечением к общественным работам на срок от 80 до 240 часов, либо исправительными работами  на срок от 1 до 2 лет, либо арестом   на срок до 6 месяцев, либо  лишением свободы  на срок до 3 лет.

2. Тоже деяние, совершенное родителем, педагогом либо иным лицом, на которого возложены обязанности по воспитанию несовершеннолетнего,  - наказывается ограничением  свободы сроком до  3 лет, либо арестом на срок от 4 до 6 месяцев, либо лишением свободы на срок до 5 лет с лишением права занимать   определенные должности или заниматься   определенной  деятельностью  на срок до 3 лет или без такого.

3. Деяния, предусмотренные частями первой  или второй настоящей статьи, совершенные неоднократно или с применением насилия или с угрозой его применения,- наказываются  лишением свободы на срок до 6 лет.

Статья  139. Злоупотребление правами опекуна или  попечителя.

 Использование опеки или  попечительства в корыстных целях  во вред опекаемому (подопечному)  или умышленное оставление опекаемого ( подопечного) без надзора или необходимой помощи, повлекшее существенное ущемление прав и законных интересов опекаемого ( подопечного), -  наказываются штрафом в размере от 50 до 100  месячных расчетных показателей или в размере заработной платы  или иного дохода осужденного за период до одного месяца, либо исправительными работами  на срок до 2 лет либо  ограничением свободы на срок до   2 лет либо лишением свободы на   тот же срок.

Статья 148. Нарушение трудового законодательства  Республики Казахстан

1. Незаконное прекращение трудового договора с работником, неисполнение решения суда о восстановлении  на работе, а равно иное нарушение трудового законодательства  РК, повлекшее  причинение существенного вреда  правам и законным интересам граждан.-  наказывается штрафом в размере от 100 до 200 месячных расчетных показателей,  или в размере заработной платы или  иного дохода осужденного за период от 10 до 2 месяцев либо  лишением права занимать определенные  должности либо  заниматься  определенной деятельностью на срок до 5 лет.
2. Необоснованный отказ в заключении трудового договора с женщиной или необоснованное  прекращение с ней  трудового договора по мотивам  ее беременности или необоснованный отказ  в заключении трудового договора либо  необоснованное прекращение трудового договора с женщиной, имеющей детей до трех лет, по этим мотивам, а равно  необоснованный отказ в заключении трудового договора или необоснованное  прекращение трудового  договора с инвалидом по мотивам инвалидности либо несовершеннолетнего по мотивам его несовершеннолетия, -  наказывается штрафом  в размере от 200 до 500 месячных расчетных показателей  или в размере заработной платы или  иного дохода осужденного за период  от 2 до 5 месяцев либо  лишением права занимать определенные должности  на срок до 5 лет либо исправительными работами на срок до 2 лет.
3. Неоднократная   задержка лицом, выполняющим управленческие функции, выплаты заработной в  полном объеме ив установленные сроки в связи с использованием  денежных средств на иные  цели, - наказывается штрафом в размере  от 300 до 700 МРП  или в размере заработной платы  или иного дохода осужденного за период  от 3 до 7 месяцев либо лишением права занимать определенные должности  или  заниматься определенной  деятельностью на срок до 5 лет.

Статья 152.  Нарушение правил охраны труда.

1. нарушение правил техники безопасности, промышленной санитарии или  иных  правил охраны труда, совершенное лицом, на котором лежали обязанности по организации или обеспечению соблюдения этих правил, повлекшее по неосторожности причинение тяжкого вреда  здоровью,  наказывается  штрафом в размере от 200 до 500 МРП или в размере заработной платы  осужденного за период от 2 до 5 месяцев либо исправительными  работами на срок до 2 лет,  либо лишением свободы на тот  же срок с лишением  права занимать определенные  должности либо заниматься определенной деятельностью  на срок до 3 лет.
2. То же деяние, повлекшее по неосторожности  смерть человека, -  наказывается  лишением свободы  на срок до 5 лет с лишением права  занимать определенные  должности или заниматься  определенной  деятельностью на срок до 3 лет

  КОДЕКС РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

                 ОБ АДМИНИСТРАТИВНЫХ   ПРАВОНАРУШЕНИЯХ  

                                    от 30  января 2001 года  № 155 !! 

                                                  ( ИЗВЛЕЧЕНИЕ)

 Статья  87.  Нарушение  трудового законодательства  Республики Казахстан.

1. Нарушение  работодателем  или должностным лицом  трудового законодательства  РК, за исключением  действий  (бездействия), предусмотренных частью третьей настоящей   статьи, - влечет штраф в размере от 10 до 30 МРП.
2. Действие ( бездействие), предусмотренное частью 1 настоящей статьи, совершенное повторно в течение года после наложения административного взыскания влечет  штраф в размере  от 100 до 200 МРП.
3. Невыплата заработной платы работодателем в полном объеме  ив сроки, которые установлены  трудовым законодательством РК, А равно неначисление и невыплата пени  за период задержки платежа – влекут штраф   в размере от 20 до 50 МРП.
4. Действия ( бездействие), предусмотренные частью 3 настоящей статьи,  совершенные повторно после наложения административного взыскания  - влекут штраф  в размере от 100 до 200 МРП.

   ПРИМЕЧАНИЕ.

1. работодателем в настоящем Кодексе признается юридическое   лицо, представляемое ее руководителем (администрацией), либо физическое лицо, с которым работник состоит в трудовых отношениях.

2. под  должностными лицами, указанными в  частях первой и второй настоящей  статьи , следует понимать  руководителей исполнительных органов и иных организаций, если возглавляемые ими организации задержали выдачу (перечисление) средств на  выплату  заработной платы.

Статья 89 . Нарушение правил обеспечения  безопасности  и охраны  труда.

1. Нарушение работодателем или должностным лицом трудового законодательства  РК, не повлекшее  за собой несчастного случая, - несет штраф на должностных лиц,  индивидуальных предпринимателей,  юридических лиц, являющихся субъектами малого или  среднего предпринимательства  или некоммерческими организациями, в размере от 20 до 40,  на юридических лиц, являющихся субъектами крупного  предпринимательства  - в размере от 50 до 100  МРП.
2.  Действия, предусмотренные  частью первой  настоящей статьи, совершенные повторно  в течение года после  наложения административного взыскания, - влекут  штраф на должностных  лиц, индивидуальных предпринимателей, юридических лиц, являющихся субъектами малого или среднего предпринимательства  или некоммерческими организациями, в размере от 40 до 60 , на юридических лиц, являющихся  субъектами крупного предпринимательства , - в размере от 100 до 150 МРП.
3. Неосуществление должностным лицом обязанностей по контролю и надзору за соблюдением трудового законодательства РК, если  это повлекло несчастный случай с причинением  легкого вреда  здоровью или заведомо создало опасность для его жизни и здоровья, -  влечет штраф в размере от 20 до 50 МРП.

    Статья 111 -1.  Вовлечение несовершеннолетнего в совершение  административного правонарушения.

1. Вовлечение несовершеннолетнего в совершение административного правонарушения, если это действие не содержит  признаков уголовно наказуемого деяния, -  влечет штраф в размере от 50 до 100 МРП.
2. Действие, предусмотренное  частью первой настоящей статьи, совершенное повторно в течение года после наложения административного взыскания , - влечет  штраф в размере  от 100 до 150 МРП либо  административный арест  до 15 суток.